
Pleegde Bach plagiaat?
Johann Sebastian Bach gebruikte in zijn Weihnachts-Oratorium een bepaalde melodie twee keer. Dat ‘gebruikte’ moet u letterlijk nemen, want hij componeerde die melodie niet zelf.
Het Weihnachts-Oratorium is in Nederland minder bekend dan de Matthäus-Passion. Ik leerde de Matthäus kennen als kind. Toen ik later het Weihnachts-Oratorium hoorde, dacht ik bij het eerste koraal: ‘Hé, ken ik dat niet uit de Matthäus?’ Bij het laatste koraal dacht ik dat weer. Hoorde ik dat nu goed? Google maakte mijn verrassing nog groter. Want wat bleek? Die melodie – één van Bachs bekendste melodieën! – is helemaal niet door Bach gecomponeerd, maar door Hans Leo Haßler (1564-1612), een componist die zo’n 125 jaar eerder leefde.
Bach verwerkte de melodie in het Weihnachts-Oratorium in het eerste koraal van deel 1 (‘Wie soll ich Dich empfangen’) en in het slotkoor van deel 6 (‘Nun seid ihr wohl gerochen’). Daarmee was de cirkel van het stuk als het ware rond. Eerder al had hij de melodie van Haßler, met de tekst van het kerklied ‘O Haupt voll Blut und Wunden’ van Paul Gebhardt (1607-1676) dat op die melodie gezongen werd, steeds laten terugkeren in zijn Matthäus-Passion.
Waarom deed Bach dat? Je kunt beter vragen: waarom niet? In de eerste plaats: de opvatting ‘hoe origineler een kunstwerk, hoe groter de kunstenaar’ is iets van later tijd. In Bachs tijd was originaliteit helemaal geen issue. Verder schreef hij deze muziek voor kerkdiensten, en daar werden nu eenmaal bestaande kerkliederen gezongen. Bach nam die liederen op een vanzelfsprekende wijze mee in zijn muzikale programma. En misschien is hier nog iets anders aan de hand. Haßlers melodie heeft én in de structuur van de Matthäus, én in de structuur van het Weihnachts een dragende rol. Mogelijk wilde Bach daarmee aangeven dat Christus’ geboorte (Weihnachts-Oratorium) weliswaar een feestelijke gebeurtenis is, maar tegelijk ook al de aankondiging van Zijn lijden en sterven (Matthäus-Passion).
GvdG
> Terug naar homepage met overzicht van alle verschenen Bach-blogs.